Published on

Liên Hợp Quốc - mặt sáng/mặt tối?

Author
  • avatar
    Nom
    Ngoc Duong van

Tác giả: Lý Xuân Hải

Tên bài gốc: "BÀI HỌC LIÊN HIỆP QUỐC & DỰ BÁO 2024"

1.

Năm 1945 Liên Hiệp Quốc (LHQ) được thành lập có Hiến pháp (Hiến chương), có Toà Công lý, có Bộ tài chính (WB), có Ngân hàng (IMF) và không có lực lượng chế tài… với sứ mệnh: Duy trì hòa bình và an ninh; Thúc đẩy hợp tác; Điều phối hành động chung… phạm vi toàn cầu.

a.

Đại Hội đồng LHQ (ĐHĐ LHQ) gồm tất cả các quốc gia thành viên là cơ quan mang tính đại diện nhất, các quyết định thực hiện thông qua bỏ phiếu: Mỗi quốc gia có một phiếu. Mỹ đóng 22% ngân sách LHQ (trên $820 triệu/năm) cũng 1 phiếu như đảo quốc Palau chỉ đóng $28.000/năm. Nghe sai sai! Sai nên ĐHĐLHQ hầu như không có quyền: nghị quyết muốn có tác dụng ràng buộc phải được HĐBA thông qua. Một kiểu đám cỗ giữa làng. Tự nói, tự nghe, tự sướng. Nhưng tại các tổ chức LHQ liên quan đến tiền như WB, IMF thì phân biệt cổ đông lớn nhỏ: Voting power cao nếu quốc gia đóng xèng nhiều. Khôn phết!

b.

Cơ quan quyền lực thật là Hội đồng Bảo an (HĐBA). Từ góc nhìn công ty thì LHQ giống một công ty đại chúng vô chủ, ĐHĐLHQ như ĐHCĐ hữu danh vô quyền, HĐBA gồm 15 thành viên như HĐQT trong đó 10 thành viên không thường trực có quyền “biểu” nhưng không được “quyết”, được bầu luân phiên cho có tụ. Còn 5 thành viên thường trực là các nước thắng trận WWII, nghiễm nhiên có ghế, không cần bầu, đồng thời là 5 “đồng CEO” có thực lực hành pháp, chế tài. Đây là 5 ông kẹ vừa được quyền “biểu” vừa thực quyền “quyết”: mỗi trong 5 ông có quyền phủ quyết mọi nghị quyết ĐHĐLHQ và HĐBA.

5 ông thường trực là kiểu bố già mafia gồm các cường quốc tiềm lực quân sự - kinh tế, có hàng nóng là vũ khí hạt nhân để đóng vai trò bảo kê cho trật tự thế giới. HĐBA mà đồng lòng là mang bom đạn máy bay tàu thuỷ đến đánh tan nát bất cứ ai gây khó ở. Lực lượng mới nổi nào mà không được bảo kê hay bảo kê bởi ông kẹ yếu thì yên tâm sẽ bị một trong các nước HĐBA diệt không kịp ngáp.

c.

Giai đoạn sau WWII LHQ, như 1 cấu thành trật tự thế giới, có vai trò rất lớn trong duy trì ổn định an ninh, hạn chế xung đột. Nhưng khi các ông kẹ bảo kê bắt đầu phá luật chơi, báo hiệu trật tự thế giới mới đang thiết lập, thì LHQ mất vai trò.

2.

Theo Hiến chương LHQ (Điều 23, chương V) thường trực HĐBA là ghi danh gồm: “The Republic of China, France, the Union of Soviet Socialist Republics, the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, and the United States of America”: Cộng hoà Trung Hoa, Pháp, Liên Xô, Vương quốc Anh, Mỹ. Giờ vẫn Liên Xô với CH Trung Hoa… không phải Liên bang Nga, không phải CHND Trung Hoa… lạ không?

a. Trung Quốc.

Trung Quốc được ghi rõ là Cộng hoà Trung Hoa (ROC) tức… Đài Loan. Đài Loan đặt chữ ký thành lập LHQ, là thành viên HĐBA từ đầu. Đài Loan đã từng dùng quyền Veto không cho Mông Cổ gia nhập LHQ vì coi đó là lãnh thổ Trung Quốc.

CHND Trung Hoa (People’s Republic of China - PRC) mãi 1949 mới được thành lập sau nội chiến đẩy ROC ra đảo Đài Loan.

Suốt từ 1950-1962 Liên Xô đề nghị PRC thành thành viên LHQ và thay Đài Loan tại HĐBA. Mỹ và đồng minh chống.

Tuy nhiên sau xung đột biên giới Xô-Trung 1962 thì Liên Xô quay xe: hai cựu đồng minh tư tưởng này mắng chửi nhau kịch liệt. Mỹ thấy thế thậm chí đã gạ Liên Xô cùng tấn công huỷ diệt các căn cứ chế tạo vũ khí nguyên tử của PRC (do Liên Xô hỗ trợ xây dựng) nhưng TBT Khrushev từ chối.

PRC cũng không muốn gia nhập LHQ cả khi Mỹ - Liên Xô đồng ý nếu Đài Loan vẫn ngồi đó: như vậy là công nhận hai Trung Quốc? Tận 1969 PRC vẫn tố cáo “bè lũ phản động lưu manh Xô - Mỹ” muốn duy trì chính sách chia hai Trung Quốc.

Năm 1964 Trung Quốc thử thành công bom nguyên tử tăng vị thế so ROC. Cán cân sức mạnh nghiêng về PRC. Mâu thuẫn Nga-Trung vẫn cao, chiến tranh Lạnh vẫn căng nhưng Liên Xô chấp nhận chung sống hoà bình không kêu gọi cách mạng tiêu diệt kẻ thù giai cấp nữa.

Mỹ ngầm đàm và cũng quay xe: ủng hộ PRC tham gia LHQ. Thế-Lực-Thời đã khác.

Nên việc Mỹ bán đứng Nam Việt Nam, để Trung Quốc xử Hoàng Sa - Trường Sa rồi xâm lược Việt Nam, Liên Xô phản ứng yếu ớt… chỉ là một bước đi nhỏ thể hiện thế lực các bên trong ván cờ địa chính trị lúc ấy. ĐHĐ LHQ No26 ngày 25/10/1971 chính quyền PRC được công nhận là đại diện của ROC(???) tại LHQ. Các đại diện của ROC bị trục xuất khỏi các tổ chức LHQ

Câu hỏi: Tại sao ROC không dùng quyền phủ quyết để giữ ghế cho mình?

Về hình thức: thủ tục cuộc họp 25/10/1971 chỉ biểu quyết về quyền đại diện: ai đại diện cho Trung Quốc? Điều này chỉ cần đa số thành viên ĐHĐ LHQ thông qua không cần HĐBA. Nếu quyết về tư cánh thành viên loại bỏ ROC hay kết nạp PRC thì mới quyền của HĐBA với quyền phủ quyết của ROC. Mẹo thủ tục. Chỉ là cớ.

Về bản chất: lực Đài Loan đã yếu dù chí Đài Loan vẫn còn. Các đại gia cường quốc bàn nhau quyết hết sau lưng Đài Loan. Nếu 1 trong 4 chú còn lại không chịu thì biếu quyết hình thức có mà vào mắt. Đó là căn nguyên.

Trước cuộc biểu quyết người ta hỏi ý Đài Loan có muốn ở lại với tư cách thành viên độc lập không? Ông Tưởng Giới Thạch từ chối (như PRC đã) vì với ông chỉ có 1 nước Trung Quốc, đồng ý ở lại tức là chấp nhận chia đôi Trung Quốc de-facto lẫn de-jure và làm nhụt chí các đồng chí của mình ở Đài Loan chiến đấu giành lại chính quyền.

Tóm lại Trung Quốc tức The Republic of China lúc đầu chính phủ ông Tưởng Giới Thạch đại diện, sau 25/10/1971 được “nhận thức lại”: PRC là đại diện.

Rõ là thay đổi nội hàm của The Republic of China.

Ấy là dùng chước “Mượn xác trả hồn” của Tôn Tử.

b. Liên Xô - Nga

Với Nga loằng ngoằng hơn nhiều. 08/12/1991 những người đứng đầu CHXHCN Soviet LB Nga (RSFSR), Belarus, Ucraina ký Thỏa thuận Belovej tuyên bố Liên Xô (USSR) chấm dứt tồn tại (không nói gì về rút khỏi hay giải tán Liên Xô) và thành lập Cộng đồng các quốc gia độc lập… hoàn toàn ngẫu hứng theo văn bản thảo tại chỗ bởi G.Burbulis sau 1 đêm nhậu bí tỷ. Đến 26/12/1991 Hội đồng Cộng hòa Xô viết Tối cao Liên Xô (không đúng thẩm quyền lắm) mới tuyên bố chính thức giải tán Liên Xô.

Liên Xô, Ucraina, Belarus cùng là thành viên LHQ, Liên Xô còn là thường trực HĐBA. Trong khi RSFSR không phải là thành viên LHQ. Tuy vậy RSFSR thể hiện rõ ý đồ muốn thay chân Liên Xô. Hợp lý thôi!

Ý đồ này được tất cả các nước, bao gồm các nguyên thành viên Liên Xô, ủng hộ. Hồi đó vũ khí hạt nhân Liên Xô được đặt ở hầu hết các nước cộng hoà. Ý nghĩ về chuyện sau 1 đêm xuất hiện cả chục quốc gia có vũ khí hạt nhân với đủ loại thể chế chính trị khác nhau làm toát mô hôi hột các nhà địa chính trị. Họ ép các nước cộng hoà muốn được công nhận phải dồn tất cả vũ khí hạt nhân về một mối: nước Nga. Thời điểm ấy Nga với TT B.Eltsin được phương Tây ủng hộ. Do vậy vali hạt nhân Liên Xô được ông M.Gorbachov giao cho ông B.Eltsin mà chả ai hỏi giấy. Bây giờ giả sử nước Nga tan thành 10 nước nhỏ thì đừng mong kịch bản này lặp lại với 1 trong các nước.

Tóm lại phải hành động gấp. Đêm dài lắm mộng.

Sau một hồi thảo luận các ông lớn thống nhất: làm sao không giống ai, không tiền lệ, không theo thủ tục nào để không thể phá thối, không thể điều chỉnh, không thể bắt lỗi… vì chả biết so với cái gì; cần một văn bản không là báo báo, chả hẳn thông báo, chả phải giải thích… để chốt thành việc hiển nhiên, đã rồi, không có gì bàn.

Thế là TT B.Eltsin gửi TTK LHQ bức thư nội dung nguyên văn như sau (H.1):

H1

“Tổng thống

Nước CHXHCN Soviet Liên bang Nga

Ngày 24/12/1991

Gửi: ngài Perez De Cuellar

Tổng thư ký Liên hiệp quốc.

Thưa ngài Tổng thư ký

Tôi trân trọng thông báo với Ngài rằng tư cách thành viên của Liên bang CHXHCN Soviet tại LHQ bao gồm cả vị trí tại HĐBA và các cơ quan và tổ chức khác thuộc LHQ, với sự ủng hộ của các nước thuộc Cộng đồng các quốc gia độc lập vẫn đang được tiếp nối bởi Liên bang Nga (RSFSR). Liên quan tới việc ấy thay vì sử dụng tên “Liên bang CHXHCN Soviet” tôi đề nghị dùng tên “Liên bang Nga”.

Liên bang Nga tiếp tục duy trì trách nhiệm toàn diện đối với các quyền và nghĩa vụ của Liên bang CHXHCN Soviet phù hợp với Hiến chương LHQ, bao gồm các nghĩa vụ tài chính.

Tôi đề nghị xem xét thư này như chứng nhận thẩm quyền đại diện Liên bang Nga ở các cơ quan LHQ cho các cá nhân đang có thẩm quyền là đại diện cho Liên bang CHXHCN Soviet tại LHQ.

Trân trọng

B.Eltsin”. Diễn Nôm ra thì muốn nói kiểu như sau:

  1. Sự kiện địa chính trị 1991 không làm Liên Xô hết tồn tại. Liên Xô vẫn tiếp tục tồn tại, vẫn là chủ thể trong quan hệ quốc tế, tiếp tục thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình chỉ có điều dưới tên mới, bởi thực thể mới: Liên bang Nga.
  2. Như vậy Liên bang Nga không phải là Quốc gia thừa kế (Successor State) mà là Quốc gia tiếp nối (Continuing State) của Liên Xô.
  3. Và vì vậy những gì thuộc về Liên Xô trong quan hệ quốc tế nay vẫn thuộc Liên Xô nhưng dưới tên quốc gia tiếp nối là LB Nga, bao gồm ghế thường trực HĐBA.

(Vào trang web của LHQ phần danh sách thành viên LHQ, tên CHLB Nga được ghi chú nội dung này). Một lá thư tương tự cũng được BNG Nga gửi BNG các nước ngày 13/01/1992. Vì sao phải làm như thế? Sao không để đúng bản chất là Liên Xô tan rã thành 15 nước để Nga kế thừa quyền và nghĩa vụ của Liên Xô? Có cái lý của nó:

  1. Thừa kế trong luật quốc tế là việc chuyển giao quyền và nghĩa vụ thường là từ quốc gia này sang quốc gia khác. Liên Xô bị giải thề vội làm gì còn để chuyển giao. Lại còn các nước đồng thừa kế khác nữa chứ. Sẽ còn đẻ lắm chuyện. Chủ thể thừa kế phải đủ tư cách nhận chuyển giao. Nga muốn thừa kế Liên Xô, thì phải xin làm thành viên LHQ, được kết nạp, bổ sung vào HĐBA (không có thủ tục trình tự nên lỡ không được thì sao?), sửa Hiến chương LHQ viết tên LB Nga thay cho Liên Xô… rồi mới thừa kế. Sẽ đẻ nhiều vấn đề pháp lý về quyền và nghĩa vụ trong quá trình thừa kế.

  2. Thế là người ta nghĩ ra khái niệm “Quốc gia tiếp nối” tức quốc gia tiếp tục thực hiện các quyền và nghĩa vụ của quốc gia tiền thân với các quốc gia khác và với tư cách chủ thể mới của luật pháp quốc tế: Nga là quốc gia tiếp nối Liên Xô. Phải nói rằng phạm trù “quốc gia tiếp nối” là một khái niệm hoàn toàn mới trong luật, chưa từng gặp trong thực tiễn quan hệ quốc tế. Và đến nay chưa gặp lại.

    Sau khi nhận thư cả TTK LHQ lẫn Bộ Ngoại giao các nước cất vào tủ và… im lặng!

    Cho đến nay không ai công nhận hay phản đối. Dường như nháy nhau ngầm mặc nhiên công nhận, kiểu yên lặng là đồng ý. Tóm lại coi sự chuyển giao địa vị pháp lý quốc tế và các quan hệ pháp lý của quốc gia tiền thân - Liên Xô - sang quốc gia tiếp nối - Liên bang Nga - là hợp pháp và hoàn tất. Việc đã rồi.

    Ấy là dùng chước “Biến không thành có” của Tôn Tử.

  3. Chuyện này cũng buồn cười. Ngày 24/12/1991 ông B.Eltsin, Tổng thống Liên bang Cộng hoà XHCN Soviet Nga (RSFSR) không phải thành viên LHQ, trên giấy thư tiêu đề của RSFSR, gửi Tổng thư ký LHQ thông báo “Quốc gia tiếp nối” của Liên Xô là “Liên bang Nga -RSFSR” nhưng yêu cầu dùng tên “Liên bang Nga” (không có đuôi RSFSR) thay USSR trong khi USSR, thành viên HĐBA LHQ, vẫn tồn tại đến 26/12/1991 và nhà nước tên thuần "Liên bang Nga" nửa năm nữa mới ra đời. Là vì ông B.Eltsin dị ứng tên RSFSR muốn đổi ngay nhưng Soviet Tối cao RSFSR chỉ kịp đổi tên RSFSR thành “Liên bang Nga” sau đó 1 ngày:

25/12/1991 (ngày ông M.Gorbachov từ chức, cờ Nga thay cờ Liên Xô trên nóc điện Cremlin). Nhưng cũng 1 ngày sau (26/12/1991) Toà Hiến pháp phát hiện việc đổi tên không thuộc thẩm quyền Soviet Tối cao mà của Đại hội Đại biểu Nhân dân RSFSR vì phải thay đổi Hiến pháp. Thế là hoãn đổi tên. Mọi thứ như cũ kể cả Hiến pháp.

RSFSR thành Liên Bang Nga hợp hiến ngày 21/4/1992 và hiệu lực từ 16/05/1992. Tóm lại là cần gấp, ký sai tý chả sao… miễn là vui vẻ cả. Ông B.Eltsin thì nổi tiếng ngẫu hứng trong chuyện ký tá, nhất là lúc xỉn. Luật pháp nào cũng thế cả.

c. Không thể khai trừ ông kẹ thường trực khỏi HĐBA nếu ông ấy còn tồn tại và không muốn tự rút.

Tên 5 ông kẹ HĐBA được ghi trong Hiến chương LHQ. Muốn loại phải đổi Hiến chương. Muốn thay đổi Hiến chương phải được 2/3 ĐHĐLHQ VÀ tất cả thường trực HĐBA thông qua. ĐHĐLHQ muốn thông qua phải được HĐBA đề xuất. HĐBA muốn đề xuất phải không bị chú nào trong 5 ông kẹ phủ quyết. Hai chốt chặn. Xong phim!

3.

a.

LHQ thực hiện tốt sứ mệnh khi các quốc gia tương đối tôn trọng câu chữ, tinh thần Hiến chương được thiết kế rất thông minh. Điều ấy có nếu “cân bằng chiến lược theo lợi ích quốc gia” còn duy trì. Thế lực mất cân bằng sinh tham vọng bất cân đối gây hành động bất cân xứng. Thế giới tất sẽ bất an.

Cổ đông Doanh nghiệp cần tôn trọng “cân bằng chiến lược” tạo trật tự doanh nghiệp thể hiện ở cơ chế ra quyết định trong Điều lệ. Thay cơ cấu cổ đông dễ dẫn đến đổi trật tự, dù không nhất thiết phải thế. Hiến chương LHQ là Điều lệ mẫu chuẩn chống thâu tóm. LHQ là case study hay vì LHQ đang chết lâm sàng.

b.

Mc Kinsey xem xét rủi ro theo 3 góc nhìn: Black Swans (Thiên Nga đen- sự kiện không dự báo được, ảnh hưởng lớn), Gray Rhinos (Tê giác xám- dự báo được nhưng không đánh giá được quy mô, mức độ ảnh hưởng), Silver Linings (biến rủi thành may hay biến nguy thành cơ).

Theo tôi 15 năm qua có 3 thiên nga đen: GFC-2008, Covi, chiến tranh Nga-Ucraina. Khủng hoảng 2022-2023, phân mảng thị trường, trật tự thế giới mới, chuyển đổi xanh, Blockchain-Web3-Defin, AI-Big Data… là những Tê giác xám. NVIDIA, Tesla, GPTChat… là Silver Linings.

c.

Năm 2024 dự báo có nhiều cơ hội hay ho.

  1. Chính trị: Bầu cử ở Nga Mỹ tăng bất định. Châu Phi sẽ nóng hơn. Tranh chấp trên biển tăng lên.
  2. Kinh tế: Lạm phát giảm. Tiền dễ dãi chưa đến: Lãi suất USD-EUR cắt nhẹ, vẫn cao (>4,5%) chưa yếu hẳn nên cẩn thận tỷ giá. Chứng khoán và BĐS ấm lên. Mục tiêu Zero-Net-Carbon bắt đầu tạo sức ép lên xuất khẩu.
  3. Xã hội: cảm như có Black Swan. Hy vọng sai.

Chúc các bạn doanh nghiệp năm 2024 trở thành Silver Linings!